ကမၻာတလႊားျဖစ္ပြားေနသည့္ ကိုရိုနာဗိုင္းရပ္စ္ (Covid-19) ကပ္ေရာဂါကူးစက္ျပန္႔ပြားမႈဟာ ဆက္လက္ျမင့္မားေနၿပီး ျမန္မာႏုိင္ငံမွာလည္း ေရာဂါပိုးကူးစက္ခံထားရသူ (၁၅၀)ထိျမင့္တက္လာေနပါၿပီ။ အဲဒီေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးတဲ့ဦးေရကလည္း (၆) ဦးအထိရွိလာၿပီလို႔သိရပါတယ္။
ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ Covid-19 ေရာဂါပိုးကူးစက္ခံထားရတဲ့ ပထမဆံုးလူနာအမွတ္ (၁) ကို ခ်င္းျပည္နယ္ တီးတိန္ၿမိဳ႕ျ ပည္သူ႔ေဆးရံုးမွာ မတ္လ (၂၃) ရက္ေန႔ကေတြ႔ရွိခဲ့ၾကတာပါ။ ခုအခါမွာေတာ့ တီးတိန္ၿမိဳ႕ျပည္သူ႔ေဆးရံုမွာ ပိုးေတြ႔လူနာ(၅) ဦး ႏွင့္ ဟားခါးၿမိဳ႕ျပည္သူ႔ေဆးရံုမွာ (၁) ဦး စုစုေပါင္း ခ်င္းျပည္နယ္မွာ Covid-19 ပိုးေတြ႔လူနာ (၆) ဦးထိ ရွိလာခဲ့ပါၿပီ။ (ယေန႔နံနက္ပုိင္း ၁၁ နာရီမွာ တီးတိန္ၿမိဳ႕မွ လူနာအမွတ္(၁) ဟာ ႏွစ္ႀကိမ္ဆက္ Negative ျပတာေၾကာင့္ ေဆးရံုကေနဆင္းသြားပါၿပီ)
ဒါဟာ ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရရဲ့ ေရာဂါထိန္းခ်ဴပ္ကာကြယ္ေရးလုပ္ငန္းေဆာင္ရြက္မႈေတြ အားနည္းခ်က္ေတြေ ၾကာင့္ျဖစ္တယ္ဆိုၿပီး အစိုးရအဖြဲ႔ကို အားမလိုအားမရျဖစ္မႈေတြ ေ၀ဖန္သံေတြက်ယ္က်ယ္ေလာင္ေလာင္ေတြ ထြက္ေပၚခဲ့ပါတယ္။
ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ခ်ဴပ္(WHO) ကေန ကမၻာ့ကပ္ေရာဂါအျဖစ္ ေၾကညာထားတဲ့ ကိုရိုနာဗိုင္းရပ္စ္(Covid-19) ေရာဂါထိန္းခ်ဴပ္ကာကြယ္ေရးႏွင့္ပတ္သက္ၿပီး ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရအဖြဲ႔ရဲ့ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြအေပၚမွာ ဘယ္လိုအျမင္ရွိၾကပါသလဲ၊ ဒီ Covid-19 ကာလမွာ ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရအဖြဲ႔အေနျဖင့္ ဘယ္အပိုင္းကို အဓိကထား လုပ္ေဆာင္သင့္ပါသလဲ၊ နယ္ပယ္အသီးသီးက ခ်င္းအရပ္ဘက္အဖြဲ႔အစည္းေတြ၊ ခ်င္းႏုိင္ငံေရးသမားေတြ၊ လူ႔အခြင့္အေရးတက္ၾကြလႈပ္ရွားသူေတြရဲ့ သေဘာထားအျမင္ေတြကို စုစည္းတင္ျပေပးလိုက္ပါတယ္။
Mai Thin Yu Mon (Director, Indigenous Peoples Development Program, CHRO)
ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရရဲ႕ ကိုဗစ္ကာကြယ္ေရး ထိန္းခ်ဳပ္ေရး တုိက္ဖ်က္ေရးလုပ္ငန္းေတြမွာ က်မတို႔က ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရရဲ႕ အခန္းက႑ကို အရမ္းထင္ထင္ရွားရွားၾကီး အားရေက်နပ္ ေအာင္က်မတို႔မျမင္ရေသးဘူးလို႔ ေျပာလို႔ရပါတယ္ ဒီျမိဳ႕နယ္အဆင့္ေတြကိုဆင္းလိုက္မယ္ဆိုရင္ ဌာနဆိုင္ရာေတြရဲ႕ပူးေပါင္းမႈအားေလးကေတာ့ တျဖည္းျဖည္းေလးနဲ႔ေတာ့ရိွလာတယ္ အဓိက ကိုဗစ္ထိန္းခ်ဳပ္ကာကြယ္ေရးနဲ႔ ကုသေရးကိစၥေတြမွာ အဓိကအခန္းက႑ကိုထင္ထင္ရွားရွားက်မတို႔ ျမင္ေနရတာ အရပ္ဖက္အဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕က႑ျဖစ္တယ္ ဆိုေတာ့ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက အရပ္ဖက္အဖြဲ႕အစည္းေတြကစျပီးေတာ့ဦးေဆာင္ေနတာေတြ႕ရတယ္ အခုလက္ရိွအေျခအေနအရေပါ့။
ဘယ္အပိုင္းမွာအားနည္းေနတာလည္းဆိုရင္ ဥပမာ Quarantine ဆိုလို႔ရိွရင္လည္း ဘယ္သူေတြကိုထားထားလဲ ဘယ္လိုထားထားလဲ ေနာက္တစ္ခုက အတည္ျပဳလူနာေတြဆိုလို႔ရိွရင္လည္း သူတို႔ကြင္းဆက္ေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ သူတို႔ရဲ႕ contact ေတြဘယ္သူရိွထားလဲ သူတို႔ရဲ႕လမ္းေၾကာင္းကဘယ္လိုရိွလဲ သူတို႔ကိုဘယ္လိုအစီအစဥ္နဲ႔ကုသမွာလည္း ဘယ္လိုပံုစံထားမွာလည္း ေနာက္ဒါနဲ႔ပတ္သက္လို႔ အစိုးရကဘယ္လိုေတြလုပ္ေပးဖို႔အစီစဥ္ေတြရိွသလဲဆိုတဲ့ တိက်ရွင္းလင္းတဲ့အစီအစဥ္ေတြအမ်ားျပည္သူသိေအာင္ ခ်ျပေပးတဲ့ေနရာမွာအားနည္းေနတယ္လုိ႔ျမင္ပါတယ္။
ေနာက္တစ္ခ်က္က်မတို႔မေမ့ဖို႔အရမ္းအေရးၾကီးတဲ့အရာက ဘာလဲဆိုရင္ ျပည္နယ္အစိုးရအေနနဲ႔က ဒီ Lockdown ကာလဟာ အလုပ္လုပ္လို႔ လူစုလို႔မရတဲ့ကာလဟာ ဘယ္ေလာက္ထိၾကာမလဲဆိုတာအင္မတန္ခက္တယ္ ျပည္နယ္အစိုးရအေနနဲ႔အဓိကထားျပီးေတာ့ သူလုပ္ေဆာင္သင့္တဲ့အရာက ဘာလဲဆိုရင္ အကယ္၍ဒီကာလဟာ တစ္လၾကာသြားတယ္ဆိုရင္ ေန႔စားလုပ္သားေတြ မရိွဆင္းရဲသားေတြ သူတို႔ရိကၡာေတြျပတ္လပ္လာတယ္ဆိုလို႔ရိွရင္ ဒါကအမ်ားၾကီးရပ္ရြာအဆင့္မွာ မႈခင္းေတြ ရာဇ၀တ္မႈေတြျဖစ္လာႏိုင္တယ္ စသျဖင့္ ေနာက္စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာအထိ ထိခိုက္နစ္နာမႈေတြအမ်ားၾကီးရိွလာႏိုင္တယ္ ဒါေတြအတြက္အမ်ားၾကီးထည့္စဥ္းစားသင့္ျပီးေတာ့မွ အေကာင္ထည္ေဖာ္ဖို႔လိုတယ္။ ေနာက္တစ္ခုကအစိုးရ အစီအစဥ္ေတြလုပ္ေဆာင္တဲ့ေနရာမွာ ဒီ COVID-19 ကိုတုန္႔ျပန္႔တဲ့အခါမွာ အခုခ်က္ခ်င္း အစာေရစာဆိုတာမ်ိဳး ဟိုေဆး၀ါးျဖန္႔တယ္ဆိုတဲ့ဟာမ်ိဳးထက္ ေရတို ေရလတ္ ေရရွည္မွာဘယ္လိုသြားမလဲဆိုတဲ့ဟာကို အဓိကစဥ္းစားျပီးေတာ့မွ ခိုင္မာတဲ့ တိက်တဲ့ အစီအစဥ္မ်ိဳးနဲ႔သြားဖို႔ အင္မတန္မွအေရးၾကီးပါတယ္။
CS Mung No (COVID-19 Emergency Committee ေခါင္းေဆာင္)
ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရရဲ႕လႈပ္ရွားမႈ လႈပ္ရွားတဲ့ပံုစံုေတြက က်ေနာ့္အေနနဲ႔ လံုး၀အားရစရာတစ္ခုမွမရိွဘူး၊ က်ေနာ္တို႔ CSO ဘက္က တီးတိန္ကို Lockdown ခ်ပါဆိုျပီးေတာ့ ခဏခဏေတာင္းတယ္ လူနာထပ္မတိုးခင္ကတည္းက တီးတိန္ျမိဳ႕ကို Lockdown ခ်ပါလို႔ေတာင္းတယ္၊ ဒါေပမဲ့အခုခ်ိန္ထိကအခ်ေသးဘူး အခုခ်ိန္ထိ Lockdown မခ်တာက ျပည္နယ္အစိုးရကေန သူတို႔ရဲ႕တာ၀န္ယူမႈတာ၀န္ခံမႈကို မခံရဲလို႔ မယူခ်င္လို႔ပဲက်ေနာ္တို႔ျမင္တယ္၊ တုန္႔ျပန္ေရး ေရာဂါကာကြယ္ေရးထိန္းခ်ဳပ္ေရးပိုင္းမွာ ေတာ္ေတာ္အားနည္းတယ္ Case 1 လူနာစေတြ႕ကတည္းက ျပည္နယ္အစိုးရကေန တစ္ေယာက္ကို ျမိဳ႕ေပၚလာထိုင္ခိုင္းတယ္ ဒါေပမဲ့လာထိုင္တဲ့လူကလည္း ျပည္နယ္အစိုးရကလုပ္တဲ့အတြက္ သူ႔မွာဆံုးျဖတ္ပိုင္ခြင့္မရိွဘူး က်ေနာ္တို႔အေပၚကိုတင္ျပေပးမယ္ဆိုတာနဲ႔ အခ်ိန္ကုန္သြားတယ္။
ကုသေရးပိုင္းမွာက်ေတာ့ အခုခ်ိန္ထိတီးတိန္မွာကုသေရး စက္ပစၥည္းေတြလုိပါတယ္၊ ျပီးေတာ့ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ကိုယ္တိုင္ကိုယ္ကလည္း ပိုးေတြ႕လူနာရိွတဲ့ေနရာကို အားေပးစကားလာေျပာတာလည္းမရိွဘူး၊ ဆိုေတာ့ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ကိုလူေပ်ာက္ေၾကညာရမလား၊ အဓိကဦးစားေပးရမွာက ေဒၚစုကိုယ္တိုင္ေျပာသြားတဲ့ ICU ေတြကို အျပန္ဆံုးနဲ႔ အေကာင္ထည္ေဖာ္ဖို႔ ၿပီးေတာ့ တီးတိန္ျမိဳ႕ေပၚမွာ အကုန္လံုးမီးရဖို႔မဟုတ္ရင္ေတာင္မွ ေဆးရံုၾကီးကို ၂၄ နာရီမီးရဖို႔ကို အရိွန္အဟုန္ျပင္းျပင္းနဲ႔လုပ္ဖို႔လုိအပ္တယ္၊ ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရက အေရးေပၚအတြက္ကားစီစဥ္တာလည္း အခု workshop မွာပဲရိွတယ္ အခုခ်ိန္ထိ အေရးေပၚအျဖစ္အသံုးျပဳမယ့္ ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရရဲ့ ဘ႑ာေငြေတြမရိွဘူးလား လ်ာထားေငြေတြမရိွဘူးလား ရိွတယ္ ဆိုရင္ ဘာျဖစ္လို႔အခုခ်ိန္ထိမထုတ္သံုးတာလည္း ေမးခြန္းထုတ္စရာျဖစ္တယ္။
Pu Ngai Sak (ခ်င္းအမ်ိဳးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္ – CNLD) ပူးတြဲဥကၠဌ
ျပည္နယ္အစိုးရ သက္ဆိုင္ရာ တီးတိန္ျမိဳ႕နယ္လႊတ္ေတာ္အမတ္ေတြေရာ သြားေရာက္ျပီးေတာ့ ဒီဟာကို ေလသံတစ္ခုမွမဟၾကဘူး အခုက်န္တဲ့တိုင္းနဲ႔ျပည္နယ္ေတြမွာဆိုရင္ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ ၀န္ၾကီးေတြက ကိုယ္တိုင္သြားျပီးေတာ့ေမးျမန္းတာတို႔ စံုစမ္းတာတို႔ လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ေတြဆိုရင္ သက္ဆိုင္တဲ့ျမိဳ႕နယ္အသီးသီးမွာ သူတို႔သြားေရာက္ျပီးေတာ့ေမးျမန္းတာရိွတယ္ စံုစမ္းတယ္ လက္ေတြ႕ အဲဒါေတြက်ေနာ္တို႔ခ်င္းျပည္နယ္မွာ လံုး၀မရိွဘူး အံ့ၾသစရာေကာင္းတယ္။
လူမႈေရး၀န္ၾကီး ဦးေပါင္လြန္မင္းထန္က သူတစ္ေယာက္ပဲ ဟိုသြားဒီသြားနဲ႔ လႈပ္ရွားေနရွာတယ္၊ ဒါဟာတကယ္တမ္းၾကေတာ့ သူတစ္ေယာက္တည္းရဲ႕တာ၀န္မဟုတ္ဘူးေလ ျပည္နယ္၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ လႊတ္ေတာ္ဥကၠဌ အစိုးရအဖြဲ႕တစ္ခုလံုးက ဒီဟာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ေဆာင္ရြက္ရမွာပါ ဒါေၾကာင့္ေတာ္ေတာ္ကိုအားနည္းေနပါတယ္၊ က်ေနာ္တို႔စိတ္မေကာင္းတာက ပလက္၀စစ္ေဘးဒဏ္ေကာင္းေကာင္းခံရတယ္ အဲဒီမွာ Covid-19 ဒဏ္ထပ္ျဖစ္မွာကို က်ေနာ္တို႔စိုးရိမ္တယ္၊ အဲဒီကိစၥမွာ ျပည္နယ္၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ကိုယ္တိုင္စကားတစ္ခြန္းမွ မဟဘူး လႊတ္ေတာ္ဥကၠဌစကားတစ္ခြန္းမွမဟ က်န္တဲ့၀န္ၾကီးေတြဘာမွမေျပာဘူး သက္ဆိုင္ရာ ပလက္၀နယ္ခံသား ၀န္ၾကီးဦးစိုးထက္ကပဲ ဒီကိစၥကိုလုိက္ျပီးေတာ့ ေဆာင္ရြက္ေနရသလိုျဖစ္ေနေတာ့ စိတ္ေတာင္မေကာင္းဘူး။
တီးတိန္မွာျဖစ္ေနတဲ့လူနာဆိုထပ္ထပ္တိုးေနျပီ သူတို႔မွာျဖစ္တာက မီးလည္းမမွန္ဘူး ေနာက္တစ္ခုကလိုအပ္တဲ့အေဆာင္အေနထားေတြမရိွဘူး ဒါကတီးတိန္ဘက္ကစၿပီး တင္ျပရမွာမဟုတ္ဘူး ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရကေန ဘာလိုအပ္သလဲ၊ က်ေနာ္တုိ႔ျပည္နယ္မွာျဖစ္ေနၿပီ ဆရာ၀န္ေတြအတြက္ဘာလိုလဲ ဆရာမေတြအတြက္ဘာလိုလဲ၊ ဘာလုပ္ေပးရမလဲဆိုတာေတြကို အတုိင္ပင္ခံပုဂိၢဳလ္နဲ႔ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးမႈမတို င္ခင္ မတ္လ ၂၃ ရက္(ေရာဂါစေတြ႔သည့္ေန႔) ေလာက္ကတည္းကစလုပ္ရမယ္ အခုမွ အတိုင္ပင္ခံပုဂိၢဳလ္က ဒီ Video conference ေျပာမွ ဒီအသံေတြက ထြက္လာတာကလည္း မဟုတ္ေသးဘူး။
Tha Tuang (COVID-19 Resources Center-Chin)
ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရရဲ႕တံု႔ျပန္မႈ လုပ္ေဆာင္မႈပိုင္းက အေတာ္ေလးအားနည္းတာကိုေတြ႔ရတယ္၊ ဒီလို Case ျဖစ္လာၿပီဆိုရင္ သူတုိ႔ဘက္ကေနအမိန္႔ေၾကာ္ျငာစာေတြ တခါတည္းလုပ္ဖို႔လိုတယ္၊ ျပည္ေထာင္စုကိုသူတို႔ေျပာေနတာထက္ ဒီကိစၥသည္ Pandemic ျဖစ္တယ္အတြက္ သူတို႔လိုအပ္တဲ့ အမိန္႔ေၾကညာစာေတြ လုပ္ရမယ္၊ ဒါမလုပ္ဘူး အဲဒါမ်ိဳးျဖစ္တဲ့အတြက္အားနည္းတယ္၊ တစ္ခုရိွတယ္ အားရစရာေကာင္းတာတစ္ခုက တီးတိန္မွာရိွတဲ့ က်န္းမာေရး၀န္ထမ္းေတြအားရစရာေကာင္းပါတယ္၊ သူတို႔လုပ္တာ ရိွတဲ့အားနဲ႔ အင္တိုက္အားတိုက္သူတို႔လုပ္ႏိုင္တယ္ အဲဒါအားေကာင္းတယ္၊ ဒါေပမဲ့ အစိုးရအဖြဲ႕ရဲ႕ပံ့ပိုးမႈပိုင္းကေတာ့ လံုး၀က်ေနာ္တို႔အားရစရာမေတြ႕ဘူး၊ ဒီကိစၥစျဖစ္လာတယ္ အမွန္တိုင္းဆိုရင္ ဒါ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ကိုယ္တိုင္ ျမိဳ႕ထဲကိုမ၀င္ရင္ေတာင္မွ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္အေနနဲ႔ ဆင္းျပီးေတာ့လုပ္သင့္ ၾကည့္သင့္တယ္ကို င္သင့္တယ္၊ ဒါေပမဲ့ အဲလိုမ်ဴိးက်ေနာ္တို႔မေတြ႔ရဘူး၊
လက္ရိွက ခ်င္းျပည္နယ္သည္စိုက္ပ်ိဳးခ်ိန္ေရာက္လာျပီ ဒီႏွစ္စိုက္ပ်ိဳးဖို႔သည္ က်ေနာ္ထင္တယ္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားအဆင္ေျပမယ္မထင္ဘူး၊ အထူးသျဖင့္ ေရာဂါျဖစ္ေနတဲ့ ေဒသေတြက စိုက္ပ်ိဳးဖို႔သိပ္အဆင္ေျပမွာမဟုတ္ဘူး၊ အဲဒီအခါက်ေတာ့ ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရအေနနဲ႔ ဒီျပည္နယ္သားေတြရဲ႕ စားေရးေသာက္ေရးအတြက္စီစဥ္ေပးဖို႔လိုတယ္ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ သမ၀ါယမနည္းလမ္းပံုစံေပါ့ေနာ္ အစိုးရကတစ္ခ်ိန္လံုးေကၽြးႏုိင္မွာမဟုတ္ဘူး၊ ဒါေပမဲ့ ဒီအခ်ိန္မွာ သူတိုိ႔အေနနဲ႔ ေသခ်ာစီမံျပီးေတာ့မွ ဘယ္လိုလုပ္သင့္လဲ ကုန္စည္ေတြကို သူတို႔ တစ္ေနရာထဲမွာေလာင္ထားျပီးေတာ့မွအရင္းနဲ႔ ျပန္၀ယ္လို႔ရတဲ့အေနအထားမ်ိဳး အဲလိုလုပ္ေပးသင့္တယ္။
ေနာက္ဆံုးတစ္ခ်က္အေနနဲ႔ ပလက္၀ဖက္မွာရိွတဲ့ စစ္ေဘးဒုကၡေတြအတြက္ စီစဥ္ထားတာမရိွတာကိုေတြ႔ရတဲ့အတြက္ ေတာ္ေတာ္ေလးကို၀မ္းနည္းဖို႔ေကာင္းတယ္၊ ဒီေန႔ဒီခ်ိန္ထိ ၀န္ၾကီးဦးစိုးထက္ တစ္ေယာက္ကလြဲလို႔ ပလက္၀ ဆမီးဘက္ကို ဘယ္သူမွမေရာက္ၾကဘူး ျပီးေတာ့ တီးတိန္ဆိုလို႔ရိွရင္လည္း ဦးမာန္ဟဲလ္ဒါလ္နဲ႔ ဦးေပါင္လြန္မင္းထန္ပဲေရာက္တာရိွတယ္၊ အဲဒီေတာ့ က်ေနာ္တို႔မွာ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္မရိွေတာ့ဘူးလား အဲဒီေတာ့ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ကဘာလုပ္ေနလဲ က်ေနာ္ကေတာ့ အဲဒါပဲေမးခြန္းေမးခ်င္တယ္။
