ခ်င္းျပည္နယ္ ေတာင္ပိုင္း မတူပီျမိဳ ့မွ ၁၀ မိုင္ခန္ ့ကြာေ၀းသည့္ ဘုံတလာေရအား လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အား စက္ရုံကို ဗ်ဴဟာ မွဴး ဗိုလ္မွဴးဆန္းေအာင္(၂၀၀၇) က လူထုလုပ္ အားႏွင့္ စစ္တပ္ ဘတ္ဂ်က္ေငြျဖင့္ ဦးေဆာင္ေဆာက္လုပ္ခဲ့သည္။ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားအတြက္ ဘုံတလာေရတံခြန္အနီး Namlawng ေခ်ာင္းမွ အရွည္ေပ ၅၀၅၀ ခန္ ့ေရးေျမာင္းေဖာက္ လုပ္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။
Author: Editor
LETTER TO EDITOR – ၂၀၁၃-၂၀၁၄ ဘ႑ာေရးႏွစ္တြင္ တူးေဖာ္ရန္ ျပည္ေထာင္စုအစုိးမွ အတည္ျပဳခဲ့ေသာ ခ်င္းျပည္နယ္ ေတာင္ပုိင္း၊ မတူပီျမိဳ႕နယ္ရွိ လြီဗန္း-ဆတူးကားလမ္းကုိ K&L or SHWE KA HSOUN CO…LTD မွ တာ၀န္ယူ ေဖာက္လုပ္ခဲ့သည္။ လြီဗန္း-ဆတူး ကားလမ္း အေထာက္အကူျပဳဆပ္ေကာ္မီတီမွ လမ္းအူေၾကာင္းကုိ ဆင္ေျခေလွ်ာ့ (၆ ံ) ေအာက္ ပုိျပီး ေျမသားခုိင္မာေသာ ေတာင္ေစာင္းမ်ားကုိ ရက္ေပါင္းမ်ားစြာ အခ်ိန္ေပးျပီး ရွာေဖြေရးဆြဲခဲ့ၾကရာ ပထမ လမ္းအူ ေၾကာင္းသည္ အုံးကာေခ်ာင္း ကမ္းနံေဘး ၌ ေက်ာက္ ကမ္းပါး ခံထားပါသျဖင့္ ပုိမုိ ေကာင္းမြန္ေသာဒုတိယ လမ္းအူ ေၾကာင္းကုိ အတည္ျပဳ ခဲ့ၾကပါသည္။ ေအာက္ေျခလူထုႏွင့္ လမ္းအေထာက္အကူျပဳဆပ္ေကာ္မီတီတုိ႔ အတည္ျပဳခဲ့ေသ ဒုတိယ လမ္းအူ ေၾကာင္းေပၚ၌ ေဘြရိန္း(ခ)ရြာ ေတာင္ယာလုပ္ကြက္(၄)ကြက္ရွိပါသျဖင့္ အေထာက္အကူျပဳဆပ္ေကာ္မီတီႏွင့္ ျပည္နယ္လႊတ္ေတာ္ဒု-ဥကၠဌ ဦး အုန္းလြင္ႏွင့္ ဌာနဆုိင္ရာအရာရွိမ်ားက ဒုတိယလမ္းအူေၾကာင္းအလြန္ (၄)ဖာလုံခန္႔အကြာတြင္ တတိယ လမ္းအူေၾကာင္းကုိ ေကြးျပီး ေဖာက္လုပ္ရာတြင္ ဒုတိယလမ္းအူေၾကာင္းႏွင့္ လက္ရွိ ေဘြရိန္း (ခ) ေတာင္ယာ အလြန္(၅)ဖာလုံခန္႔အကြာ၌ ျပန္ဆုံေစရန္ အတည္ျပဳၾကပါသည္။ သုိ႔ေသာ္ ေနာက္ဆုံး အတည္ျပဳထားေသာ တတိယ လမ္းအူေၾကာင္း အတုိင္း တူးေဖာ္ ေဆာင္ရြက္ျခင္းမရွိပဲ ေဘြရိန္း(ခ)ရြာဖက္သုိ႔ ဆက္လက္ ဦးတည္ေဖာက္ လုပ္ေန သည္ကုိ ေတြ႔ရွိရပါသည္။ လြီဗန္း-ဆတူး ကားလမ္းအူေၾကာင္း ရွာေဖြခ်ိန္တြင္ ေဘြရိန္း (ခ) လူထုမွ ပါ၀င္ျခင္း လုံး၀မရွိပဲ ရြာအနီး အနားသုိ႔ လမ္းေရာက္ေသာအခါ…
အိႏိၵယ-ျမန္မာနယ္စပ္တေလွ်ာက္တြင္ ယခုရက္ပိုင္းအတြင္း မိုးသက္ေလျပင္းတိုက္ခတ္မႈေၾကာင့္ မီဇိုရမ္ျပည္နယ္ ၀န္ႀကီးခ်ဴပ္၏ ခ်င္းျပည္နယ္အတြင္းရွိ ေက်းရြာ ၂ ရြာသို႔ သြားေရာက္မည့္ ခရီးစဥ္ကို ေရႊ႕ဆိုင္းလိုက္ရသည္ဟု သိရသည္။
ယခုရက္ပိုင္းအတြင္း မီဇိုရမ္ျပည္နယ္ၿမိဳ႕နယ္တခ်ဳိ႕တြင္ ၀က္ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈေၾကာင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံဘက္မွ ၀က္မ်ားကို မီဇိုရမ္ျပည္နယ္သို႔ တင္ပို႔ခြင့္ ေခတၱပိတ္ပင္ထားသည္ဟု သိရသည္။ ခ်င္းျပည္နယ္ ႏွင့္ နယ္နိမိတ္ခ်င္း ထိစပ္ေနေသာ အိႏိၵယအေရွ႕ေျမာက္ေဒသ မီဇိုရမ္ျပည္နယ္ Lunglei ၿမဳိ႕နယ္တြင္ (Viral Disease porcine reproduction syndrome) ေခၚ ၀က္ေရာဂါျဖစ္ပြားလ်က္ရွိရာ အဆိုပါ ၀က္ေရာဂါ သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံမွ ၀င္လာေသာ ၀က္မ်ားမွတဆင့္ ကူးဆက္ျပန္႔ပြားသည္ဟု ယူဆရေသာေၾကာင့္ ေမလ ၉ ရက္မွ စၿပီး ႏွစ္လၾကာ ၀က္တင္သြင္းခြင့္ ပိတ္ပင္ေၾကာင္း Lunglei ၿမိဳ႕အုပ္ခ်ဴပ္ေရးမွဴးက အမိန္႔ထုတ္ျပန္လိုက္သည္။ Lunglei ၿမဳိ႕နယ္အတြင္းရွိ ေဒသခံမ်ား ႏွင့္ ၀က္ေမြးျမဴေရးလုပ္ငန္းမ်ားလုပ္ကိုင္ေနသူမ်ားအတြက္ ပိုမိုလံုျခံဳမႈရွိေစရန္ ျမန္မာ ႏိုင္ငံမွ ၀က္မ်ားကို ေမြးျမဴရန္ အတြက္ေသာ္ ၎၊ အသားစားရန္အတြက္ေသာ္၎ ၀ယ္ယူတင္ပို႔ျခင္းမ်ားမျပဳ လုပ္ၾကရန္ Lunglei အုပ္ခ်ဴပ္ေရးမွဴးက ေျပာသည္။
ဆလုိင္းခ်င္းျဖဴ – ျဗိတိသွ်ေခတ္ခ်င္းျပည္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္တို႕သည္ ခ်င္းႏိုင္ငံအားႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာတိုက္ခိုက္ျပီးမွ သိမ္းပိုက္္ႏိုင္ခဲ့ျခင္းျဖစ္ သည္၊ ထိုစဥ္က ခ်င္းႏိုင္ငံေရး စနစ္သည္ ေဟာင္းႏြမ္းေဆြးေျမ့ေနျပီး ေခတ္မမီေတာ့ေခ်၊ ေစာ္ဘြားနယ္ အခ်င္းခ်င္း ရန္ေစာင္တိုက္ခိုက္ျခင္း၊ အိမ္နီးခ်င္းမ်ားႏွင့္ မၾကာခဏ စစ္တိုက္ျခင္း၊ ေခတ္ႏွင့္အညီ တိုးတက္ေနေသာ ပတ္ဝန္း က်င္ႏိုင္ငံႏွင့္ ဆက္ဆံမွဳမရွိျခင္း၊ ျပင္ပေလာကႏွင့္ ကုန္စည္ ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေဖာက္ကားမွဳ မရွိ၍ လူေနမွဳ အဆင့္အတန္းနိမ့္က်လြန္းျခင္း၊ ေခတ္မီေကာင္းမြန္ေသာ ကုန္ထုတ္ကိရိယာ ႏွင့္ ကုန္ထုတ္လုပ္ငန္း မရွိျခင္း၊ လက္နက္ ခဲယမ္းမီးေက်ာက္ မရရွိႏိုင္ျခင္း၊ ေခတ္မီျပီး စည္းစနစ္ေကာင္းမြန္ေသာလက္နက္ကိုင္တပ္ဖြဲ႕မထားရွိႏိုင္ျခင္း စေသာအေၾကာင္းမ်ား ေၾကာင့္ နယ္ခ်ဲ႕တုိ႕၏ က်ဳးေက်ာ္ တိုက္ခိုက္မွဳဒါဏ္ကို ေရရွည္တြင္ မခံႏိုင္ဘဲ လက္ေျမွာက္ အရွံဳးေပးရေလေတာ့သည္၊ အဂၤလိပ္တို႕သည္ ခ်င္း ေစာ္ဘြားမ်ားႏုိင္ငံအား သိမ္းပိုက္လိုက္သည္ႏွင့္တျပိဳင္နက္ Divide & Rules( D & R ) ေခၚ ေသြးခြဲအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ကို စတင္က်င့္သံုးေလေတာ့သည္၊ ပထမဦးစြာသိမ္းပိုက္ထား ေသာ စစ္တေကာင္းနယ္အားဘဂၤလားနယ္ တြင္ထားျပီး အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္၊ ထို႕ေနာက္တြင္ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ပထမစစ္ (၁၈၂၄–၁၈၂၆)အျပီး အာသံ၊ မဏိပူရ္ ႏွင့္ ရခိုင္နယ္တိုအဂၤလိပ္ လက္ေအာက္ က်ေရာက္္လာေသာအခါ ထိုေဒသ မ်ားမွ ခ်င္းအႏြယ္ဝင္မ်ား ျဖစ္သည့္ နာဂ၊ ကသည္း၊ ထာ့ဒုိး ၊ အရွိဳ၊ ခူမီး၊ ျမိဳ ၊ ယင္ဒူး၊ ေကာက္ကဒန္းစေသာ ေသြးခ်င္း မ်ားသည္လည္း အဂၤလိပ္တို႕၏ လက္ေအာက္သို႕ က်ေရာက္ခဲ့သည္၊ မ်ား မၾကာမီ ၾတိပူရႏွင့္ ကခ်ာရ္၊ ဂါရို၊ ခါဆီနယ္ မ်ားကိုလည္းသိမ္းပိုက္ၾကျပန္သည္၊ ထိုနယ္မ်ားရွိ ကသည္း ေခၚ ေမးေတ ခ်င္းမ်ားႏွင့္ မွာရ္၊ လူေရွခ်င္း မ်ားကိုလည္း တပါတည္းသိမ္းပိုက္ၾကျပန္သည္၊ အဂၤလိပ္တို႕သည္ ၄င္းတို႕၏ နယ္ခ်ဲ့က်ဳးေက်ာ္စစ္ကို…
အက်င့္ပ်က္ခ်စားမႈမ်ား အႀကိမ္ႀကိမ္ က်ဳးလြန္ေနေသာ ခ်င္းျပည္နယ္ေတာင္ပိုင္း ပလက္၀ၿမိဳ႕နယ္တြီကင္း၀ ေက်းရြာ အုပ္စု၊ တြီကင္းေက်းရြာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွဴး ဦးရန္ေအာင္အား အေရးယူေပးရန္ ေဒသခံျပည္သူမ်ား၏ တိုင္ၾကားမႈသည္ ယေန႔ ခ်ိန္ ထိ လွစ္လွ်ဳရွဴခံေနရ သည္ဟု သိရသည္။
အသက္ (၁၄) ႏွစ္အရြယ္ ခူမီး(ခ်င္း) မိန္းကေလးငယ္တစ္ဦးအား အသက္ ၅၂ အရြယ္ ေဗဒင္ဆရာတစ္ဦးမွသားမ ယားျပဳ က်င့္ခဲ့သည့္ မႈခင္းတစ္ရပ္ ပလက္၀ၿမိဳ႕နယ္တြင္ ျဖစ္ပြားခဲ့ေၾကာင္း သတင္းရရွိသည္။ ျဖစ္စဥ္မွာ ေမလ(၁၄) နံနက္ ၁၀း၀၀ နာရီခန္႔က ပလက္၀ၿမိဳ႕ နယ္၊ ေၾကြေသာင္ေက်း ရြာေန ဦးေက်ာ္လွေနအိမ္သုိ႔ ေမလ(၁၃)ရက္ေန႔က ေရာက္ရိွေနေသာ ကုလား လူမ်ဳိး ေဗဒင္ေဟာစားေနသူ အဘဦးေဆြေမာင္သား ဦးလွထြန္း ( အသက္ ၅၂ ဟိႏၵဴ/ဗုဒၵဘာသာ၀င္ ) သည္ အိမ္ရွင္ မိသားစု လူႀကီးမ်ား ေတာင္ယာသုိ႔ သြားေန ခုိက္ ေနအိမ္တြင္ က်န္ ရစ္ခဲ့ေသာ အိမ္ရွင္သမီး အသက္ ၁၄ ႏွစ္အရြယ္ မဝင္းတင္အား အိပ္ေဆးတုိက္ၿပီး သားမယားအျဖစ္ ျပဳက်င့္ခဲ့ျခင္းျဖစ္ သည္။
ဆလုိင္းခ်င္းျဖဴ – ေရွးဦးခ်င္းႏိုင္ငံေရး ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ အျခားေသာ ကမၻာသူကမၻာသားမ်ားနည္းတူ လူမႈေရးစနစ္ အမ်ဳိးမ်ဳိးကို ျဖတ္ေက်ာ္လာခဲ့ရင္း ႏိုင္ငံေရးစနစ္ အမ်ဳိးမ်ဳိးကိုလည္း က်င့္သံုးလာခဲ့မည္မွာ ေျမၾကီးလက္ခတ္မလြဲ ေသခ်ာပါသည္၊ တိဘက္ ကုန္းျပင္ျမင့္ တြင္ ေနထိုင္ခဲ့စဥ္က ယဥ္ေက်းမႈ အဆင့္အတန္း အတန္ျမင့္မားခဲ့ရကား ထိုအခ်ိန္တြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ ေရးစနစ္ ကိုပါ က်င့္သုံးခဲ့မည္ဟု ယူဆရေပမည္၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးသည္ ႏိုင္ငံေရးပင္ ျဖစ္ရာ အုပ္ခ်ဳပ္သူႏွင့္ အအုပ္ခ်ဳပ္ခံလူတန္းစား မ်ားပါ ေပၚေပါက္ဘြယ္ရာ ရွိေပသည္၊ ခ်င္းလူအဖြဲ႕အစည္းတြင္ ကြ်န္ပိုင္ရွင္စနစ္ႏွင့္ ပေဒသရာဇ္စနစ္ သိသိသာသာ ကြဲျပားျခားနားမည္ဟုယူဆရန္ခဲယဥ္းလွေပသည္၊ အေၾကာင္းမွာ ပေဒသရာဇ္ေခတ္္ေႏွာင္းပိုင္းကာလအထိ ေက်းကြ်န္မ်ားရွိေနေသးေသာေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္၊ ခ်င္းပေဒသရာဇ္မ်ားသည္ မိမိတို႕ပိုင္နက္နယ္ေျမ က်ယ္ျပန္႕သည္ျဖစ္ေစ၊ က်ဥ္းေျမာင္းသည္ျမစ္ေစ ကံေကြ်းခ် စနစ္ ကိုေသာ္၎၊ သက္ဦးဆံပိုင္ဘုရင္စနစ္ကိုေသာ္၎ က်င့္သံုးခဲ့သည္ဟုယူဆရပါသည္၊ သို႕ရာတြင္ အေနာက္တိုင္းသား မ်ားကဲ့သို႕ ရက္စက္ၾကမ္းၾကဳတ္ စြာ ၾသဇာအာဏာ ကိုင္တြယ္ျခင္းမ်ဳိးကိုမူ မက်င့္သံုးခဲ့ၾကေခ်၊ ေနာက္ခံ ပထဝီအေန အထားအရ လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရးခက္ခဲျပီး အခ်င္းခ်င္း ကူးလူးဆက္ဆံမႈ နည္းပါးေသာေၾကာင့္စီးပြါးေရး တိုးတက္ ဖြံ႕ျဖဳိးမႈ အထူးပင္ေႏွးေကြးခဲ့သည္၊ ကုန္စည္ ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေဖာက္ကားမႈ မရွိပဲ မိရုိးဖလာအိမ္တြင္းစိုက္ ပ်ဳိးေရး ႏွင့္ အိမ္ေမြးတိရိစၧာန္မ်ားျဖင့့္္ ေရာင့္ရဲ တင္းတိမ္ေနခဲ့ၾကရသည္၊ စားနပ္ရိကၡာ မ်ားကို မိမိတို႕၏ အိမ္တြင္း လုပ္ငန္း မ်ားျဖင့္ ျဖည့္ဆည္းၾကရသည္၊ တစ္ေနရာတြင္ ဝမ္းစာမဖူလံုႏိုင္ေတာ့မွသာ အျခားေဒသမ်ားသို႕ ေရႊ႕ေျပာင္းေန ထိုင္ေလ့ရွိ ၾကသည္၊ အုပ္ခ်ဳပ္သူခ်င္းပေဒသရာဇမင္းမ်ားသည္ တစ္ေတာ တစ္ဖတြန္ အာဏာျပိဳင္ဆိုင္ၾကရင္း သူတစ္လူငါ တစ္ မင္းျဖင့္…
ၿဗိတိသွ်နယ္ခ်ဲ႕တို႔၏ က်ဳးေက်ာ္စစ္ကို အံတု တြန္းလွန္တိုက္ခိုက္ခဲ့ေသာ ရွာလ္လုမ္းခံတပ္တိုက္ပြဲသည္ ေနာင္မ်ဳိးဆက္ ေပါင္းမ်ားစြာအထိ ခ်င္းမ်ဳိးခ်စ္စိတ္ခြန္အားကို ေပးေဆာင္ေနဦးမည့္ သမိုင္း၀င္တိုက္ပြဲျဖစ္သည္ဟု ခ်င္းအမ်ဳိးသားတပ္ဦး CNF ဥကၠဌ ဆလိုင္းကစ္(ပ္)ခိုလ်န္ကေျပာဆိုလိုက္သည္။ ၿဗိတိသွ်တို႔၏ ခ်င္းျပည္ကို ဝင္ေရာက္က်ဳးေက်ာ္ သိမ္းပိုက္ေရးစီမံခ်က္ျဖစ္ေသာ Chin-Lushai Expedition အရ ၁၈၈၈ ကစၿပီး ခ်င္းေတာင္သို႔ က်ဳးေက်ာ္တိုက္ခိုက္လာေသာ ၿဗိတိသွ်စစ္တပ္ကို ခုခံေတာ္လွန္ခဲ့သည့္ သမိုင္း၀င္ရွာလ္လုမ္းခံတပ္ တိုက္ပြဲသည္ ေမလ ၄ ရက္ေန႔က (၁၂၅) ႏွစ္ျပည့္ေျမာက္ၿပီျဖစ္သည္။
ဆလုိင္း ခ်င္းျဖဴ – ခ်င္းလူမ်ိဳး၏ မူလဘူတ လူမႈေရးသမိုင္းရႈေထာင့္မွေသာ္၎၊ မႏုသာေဗဒအရေသာ္၎၊ ဘာသာေဗဒအရေသာ္၎၊ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ မြန္ဂိုလ္ ( Mongol ) အႏြယ္ဝင္၊ တိဘက္-တရုတ္ မိသားစုၾကီး ( Tibeto-Chinese Family/ Sino-Tibetan) မွ ခြဲထြက္ေသာ တိဘက္-ျမန္မာမိသားစု (Tibeto-Burman Sub-Family ) အနက္ Assam-Burma Branch ကူကီး-ခ်င္း (Kuki-Chin) အုပ္္စုဝင္္မ်ားျဖစ္ၾကပါသည္၊ ခ်င္းအမ်ဳိးသားတို႕သည္လွ်ဳိေျမာင္ ကမ္းပါးထူထပ္ သည့္ ေတာအျပဳိင္း ျပဳိင္းေတာင္အထပ္ ထပ္ျမစ္ေခ်ာင္း အသြယ္ သြယ္ေရာျပြန္း သည့္ေဒသတြင္ ေနထိုင္သူမ်ားျဖစ္္သည္ႏွင့္အညီ ဘာသာ စကားကြဲ (Dialects) အမ်ဳိးမ်ဳိးကိုေျပာဆုိၾကျပီး မိမိတို႕ဘာသာစကား ကုိယ္စီျဖင့္ မိမိတို႕ အမ်ဳိးနာမည္ကို မွည့္ ေခၚၾက သည္္၊ တနည္းအားျဖင့္ဆုိေသာ္ ခ်င္းတစ္မ်ဳိးသားလုံး အားညႊန္းဆိုေသာ ဘုံနာမည္ (Common Name / Collective Name / Nomenclature) မရွိိခဲ့ဟုဆိုရပါမည္၊ အေနာက္ဖက္ရွိ ဘဂၤလီကုလားမ်ားက ကူကီး (Kuki ) ဟူ၍ ၎၊ အေရွ႕ဖက္ ရွိျမန္မာမ်ားက ခ်င္း ( Chin) ဟူ၍ ၎ ေခၚၾကသည္၊ ကူကီးဟူေသာ စကားလံုးအဓိပါယ္ကုိ ေသခ်ာတိက်စြာမသိရေသာ္လည္း သာမန္အား ျဖင့္ေတာင္တန္း သားမ်ား ဟူေသာအနက္ ရဟန္တူပါသည္၊ ခ်င္း ဟူေသာ စကားလံုး၏ အဓိပါယ္မွာ လူသား ဟူ၍ ဆိုရပါမည္၊ တိဘက္ကုန္းျပင္ျမင့္တြင္ ခ်ိယန္ ( Qi’an / Chi’an ) ဟူေသာ ေခြး၊ ဝက္မ်ား ေမြးျမဴသည့္လူစုရွိခဲ့ရာ…